Klobuk je selo u opštini Trebinje, a kroz istoriju poznato kao srednjovekovni utvrđeni grad roda Kosača. Smešten je u jugoistočnoj Hercegovini, u blizini Trebinja. Središte je župe Vrm. Kolobuk se pominje u jednom dokumentu iz maja 1428. U srednjem veku imao je podgrađe Podklobuk, na kojem se organizovala i održavala trgovina i život ljudi. Klobuk se pominje u jednoj tužbi iz početka maja 1428. godine.
Na putu Trebinje - Nikšić, između dva granična prelaza nalazi se selo Klobuk. Klobuk sa ruševinama jedne tvrđave nepoznate starosti. Mjesto Klobuk poznato je u istoriji. Ono se spominje već 1042. g. za zetskoga kneza Vojislava u sukobu sa humskim knezom Ljutovitom. Godine 1431. posla sultan Murat Alibega, da od Radoslava Pavlovića uzme Klobuk sa župom Vrmom i Trebinje sa Lugom i da popiše sva mjesta i zemlju. Dubrovčani zaključiše u vijeću, da Alibegu dadu 2000 dukata, ako im on, prema darovnici sultanovoj, preda spomenute krajeve i mjesta.
Tvrđava klobučka poznata je i iz borbe turske sa Rusima i Crnogorcima (1803-1805). Stari grad Klobuk, za ondašnje vrijeme veoma bitna utvrda, do danas još arheološki nije ispitana i ako ima materijala od kojeg se može poćeti. Prije mjesec dana je počelo arheološko istraživanje Klobuka, kojem postoji prilaz samo sa jedne strane i to zapadne na nadmorskoj visimi od 956 m, preko terasaste zaravni zvane Vrmac, dok se sa ostalih strana skoro okomite litice obrušavaju do podnožja u blizini rječice Sušice. Ovakvi gradovi tvrđave poznati su da sa istočne strane imaju prilaz, a Klobuk se izdvaja i po samom prilazu.Klobuk ima visinsku razliku od najgornje tačke do najdonje od oko tridesetak metara, a prostire se na površini od 13 650 metara kvadratnih.
Prema istorijskim izvorima, Klobuk je pripadao župi Vrm. U XI vijeku je poprište sukoba između zahumskih i zetskih knezova. Jedan je od Nemanjinih posjeda do 1377 godine, kada je uključen u bosansku teritoriju. Herceg Stjepan je zavladao Klobukom februara 1441. godine.
Arheolog dr Aleksandar Ratković je sa svojim saradnicima, Udruženje građana "Klobuk" počeo istraživanje sa najviše tačke ovog srednjovjekovnog grada, jer kako kaže to je mjesto koje može vrlo brzo donjeti rezultate.sa takvih mjesta može se sistematski posmatrati širenje grada. Kako Ratković kaže Klobuk je grad iz X vijeka iz perioda pisca i cara Konstantina Porfirogenita, ali prema nekim naznakama ovaj grad je i stariji. Pretpostavlja se, na osnovu položaja i reljefne situacije, izbora svih uslova, koje je stvorila priroda, da će se na ovom području pronaći svi dokazi ranog srednjeg vijeka uključujući i antiku i praistoriju.Do druge polovine 18 vijeka grad je u sastavu ceničkog kadiluka.Tada su popravljene i iizgrađena izvjesne građevine, a među njima sa sigurnošću se tvrdi tri cisterne za vodu iako ima nekih činjenica da ih je bilo pet.
Septembra 1878. godine austrougarska artiljerija razara jedan dio bedemskih i fortifikacijskih objekata. Od tada do danas na Klobuku nisu preduzimani ni najneophodniji zaštitni radovi, kaže arheolog dr. Aleksandar Ratković inače rukovodioc radova na istraživanju utvrđenja Klobuk.
Da bi se došlo do saznanja o porijeklu grada neophodno je arheološko istraživanje svih graditeljskih faza. Tek tada će se otvoriti potpuna spoznaja o stepenu razvoja pojedinih istorijskih etapa. Nema nikakve sumnje, kaže dr Ratković, da se Klobuk neprestano razvijao, šireći se na nove površine, o čemu u sadašnjim okolnosima, nema pouzdanih podataka. I po veličini i po načinu građenja Klobuk zaslužuje svaku pažnju, jer pruža rijetko viđenu monumentalnost.
Ratković kaže da bi bila neprocjenjiva šteta ako bi se zaboravila vrijednost Klobuka, vjerovatno najznačajnijeg srednjovjekovnog grada u BiH i dodaje da ovaj grad ni najmanj u svom arhitektonskom pogledu ni najmanje ne zaostaje za onovremenim gradovima Zapadne Evrope. Iako se njegovi prvobitni oblici danas ni ne naslućuju, ipak ne izostaje sagledavanje stilskih obilježja i uticaja. Zbog svega navedenog , neophodnost arheološkog istraživanja nudi razriješenje svih dosad utvrđenih nedoumica, zaključuje dr Aleksandar Ratković.
Istraživaći za nepunih desetak dana rada odmah pri otvaranju prvih sondi pronašli su osmansku i srednjovjekovnu keramiku. Pronašli su staklo, municiju iz osmanskog perioda i srednjovjekovni novac dubrovačkog porijekla, ali se nije mogao dešifrovati pošto je oštećen. Pored ovih predmeta pronađene su keramičke lule tzv. simsije iz turske epohe i pojasne oklopne garniture iz osmanskog i ranijeg perioda. Ratković kaže da bi trebalo otvoriti još dvije do tri sonde, za sada otvorene ćetiri, u nižim djelovima grada kako bi se ustanovile sličnosti i razlike između gornjih i srednjih horizonata, da bi sljedeće godine prešli na sistematska istraživanja u cilju obnove grada. Radovi bi trajali do momenta kada će biti sasvim dovoljno da se objekti rekonstruišu kako su nekad izgledali.
Na samom početku radova otkrivene su četiri vrste zidanja i četirifaze izgradnje. Prvi je paralelopipedni način zidanja na rampi prema gornjem bedemu u funkciji podzida. Drugi način je opus incertum koji ima dva stila zidanja: klesani kamen veći, sa izuzetno pravilnim načinom klesanja utopljenim u krečni malter i još jedan manji kamen izuzrtno dobro isklesam utopljen u veću količinu krečnog maltera. Poslkednji je turski način gradnje, lomljeni kamen itopljen u veću količinu krečnog maltera. Ali siguran sam da ovo nije kraj i da se veoma lako daljnim istraživanjem mogu pronaći neki drugi načini zidanja koji će otvoriti nove poglede na Klobuk.
Mora se istači zašto je Klobuk grad koji se u potpunosti izdvaja od drugih srednjovjekovnih gradova u BiH, kaže dr Ratković. Klobuk je mnogo stariji grad od drugih u BiH. Bio je veoma teško prilagodljiv arhitekturi 15 i 16 vijeka pošto je imao gotov recept izgradnje iz ranog srednjeg vijeka. On nije bio grad artiljerijska tvrđava jer bedemi i kule koje su ga okruživale bili su predviđeni za odbranu od hladnog oružja.Mogao se odupirati kamenim kuglama ali kasnije je to bilo nemoguće od željeznih đuladi.
Još jedna karakteristika ovog grada je ta da je promjenio mnogo vlasnika kao ni jedan grad srednjeg vijeka u BiH. Njim su vladali Altomanovići, Kosače, Pavlovići... U razgovoru sa mr Đorđen Sredanovićen saznali smo jednu neobičnu stvar za ovaj srednjovjekovni grad. Turci su Klobuk osvojili 1477. godine, deset godina poslije Trebinja. Crkvu koja je bila u okviru ovog grada Turci su vremenom pretvorili u džamiju ali nikada nisu skinuli zvonik. Svake večeri je islamski poglavar u toj džamiji zvonjavom sa zvona pozivao vjernike na večernju molitvu.
1878. godine austrougari su osvajajuči Klobuk ispalili 1200 granata na grad. Posada je pobjegla u Nudo gdje se predala Crnogorcima, aonih sproveli u Nikšić. U Nikšiću je kralj Nikola svakom poklonio kuću tako da jedan broj nikšićkih muslimana vode porijeklo od članova posade Klobuka, kaže Sredanović. Od tada Klobuk više nikad nije obnovljen.
Autor: Nebojša Kolak